Het land heeft ongeveer 90 hogeronderwijsinstellingen, inclusief 47 staatsuniversiteiten, verscheidene private universiteiten en meer dan 20 instellingen voor lichamelijke opvoeding. Er zijn ook twee universiteiten voor Italiaanse taal en cultuur.
In elke grote stad in Italië zijn er universiteiten. Sommige hebben zelfs afdelingen in verschillende steden doorheen de regio. De Universiteit van Bologna (11de eeuw) is de oudste universiteit ter wereld en heeft een hoge aanschouwing. Rome heeft drie universiteiten waarvan La Sapienza de oudste is. Andere onderwijsinstellingen omvatten the University Naval Institute in Napels en the College of Education in Pisa.
Het hoger onderwijs wordt bestuurd door het Ministerie van Onderwijs (Ministero dell 'Università e della Ricerca Scientifica e Tecnologica/MURST). Er zijn verschillende faculteiten voor verscheidene richtingen en departementen. Binnen deze faculteiten gebeurt er steeds onderzoek.
De universiteiten bieden de meeste richtingen aan (behalve enkele gespecialiseerde richtingen, zoals muziek, dat aangeleerd wordt in academies en conservatoriums). Studenten met een diploma hoger middelbaaronderwijs kunnen studeren aan de unief indien er plaats is. De plaatsen zijn echter beperkt bij diploma richtingen (architectuur, tandarts, geneeskunde en dierenarts). Je bent ook onderworpen aan een ingangsexamen en de beste kandidaten mogen zich inschrijven. Niet-EU-studenten moeten een examen afleggen van de Italiaanse taal, tenzij ze een CILS-certificaat kunnen voorleggen. Er is geen centraal inschrijvingssysteem in Italiaanse universiteiten en je moet bij elke universiteit apart een aanvraag doen.
De inschrijvingskosten (tasse di iscrizione) moeten betaald worden bij de aanvang van elke jaar. Men kan ook in schijven betalen doorheen het jaar, plus een regionale taks van ongeveer 80 euro. Elke faculteit stelt zijn eigen kosten vast. Voor studenten van het eerste jaar bedraagt de kost ongeveer 550 euro (voor het jaar). Studenten van families met een middelmatig of laag inkomen hebben recht op een studiebeurs. Informatie over studiebeurzen kan men vinden bij de dienst studentenvoorzieningen (Diritto allo Studio Universitario/DSU).
Buitenlandse kandidaten moeten een vertaling van hun kwalificaties voorleggen (verkrijgbaar via Italiaanse consulaten). Deze moeten evenwaardig zijn aan een diploma van het middelbaaronderwijs voor 12 jaar. Men moet de aanvragen doen bij het Italiaanse consulaat tegen mei als men zich in september wil laten inschrijven. Niet-EU-studenten moeten een aanvraag doen via de Italiaanse ambassade in hun thuisland.
Italiaanse universiteiten worden regelmatig bekritiseerd om de academische aard van hun cursussen. Hoewel studenten de keuze hebben over hun eigen studieprogramma (piano di studi), is het leerplan voor elk vak tamelijk gestandaardiseerd (er is weinig variatie tussen de cursussen bij verschillende universiteiten) en er is amper ruimte voor eigen inbreng.
Zoals in scholen moeten studenten theoretische cursussen blokken (soms geschreven door professors) en worden ze getest op hun kennis. De nadruk ligt sterk op motivatie en vastberadenheid. De aula's zijn vaak overbevolkt. De relaties tussen studenten en professoren zijn afstandelijker dan in andere landen en het studenten haken sneller af.
Vele studenten wonen bij hun ouders en gaan naar de dichtste universiteit bij hun huis. Dit gebeurt voornamelijk in Rome omdat de accommodatie er relatief duur is. Andere studenten gaan naar een universiteit in het noorden of in Rome, voornamelijk studenten van Zuid-Italië. Tijdens hun studies zoeken ze naar parttime werk om hun studies te kunnen financieren (het is zelfs moeilijk om parttime werk te vinden in het zuiden). Ze hebben zelfs betere carrièremogelijkheden wanneer ze afstuderen.